BİR İNSAN ODAKLI KÜTÜPHANE HİZMETLERİ YAKLAŞIMI ÖNERİSİ: “İYİLEŞTİREN KÜTÜPHANE”

Kütüphaneler, bir toplumun kolektif hafızasını taşıyan, düşünsel yaşamını besleyen ve kültürel direncini güçlendiren temel kamusal kurumlar olarak işlev görür. Bu kurumlar, yalnızca bilginin düzenlendiği ve korunduğu yapılar olmaktan öte, insanı, toplumu ve kültürü bir arada tutan kamusal bir bilinç alanı niteliği taşımaktadır. Günümüzde kütüphanelerin dönüşümünü yönlendiren Kütüphane 5.0 yaklaşımı, teknolojiyi insanın yararına entegre eden, mekânı toplumsal ve kültürel anlamlarla bütünleştiren ve toplumsal iyiliği kamusal bir sorumluluk olarak gören kapsamlı bir vizyon sunmaktadır.

Halk Kütüphanelerinin Değişen Rolü

Genel Müdürlüğümüz, halk kütüphanelerinin hizmet kapasitesini yıllar içinde yalnızca bilgi sunan yapılardan, toplumla güçlü bağlar kuran yaşayan merkezlere doğru dönüştürmüştür. Bu dönüşüm, farklı kuramsal ve uygulamalı modellerle desteklenmektedir. Yaşayan Kütüphane yaklaşımı, empati ve başka deneyimlerle karşılaşma imkânı sunarak sosyal öğrenmeyi güçlendirirken; Üreten Kütüphane modeli, kullanıcıların ortak üretim süreçlerine katılımını teşvik etmektedir. İyileştiren Kütüphane (Healing Library) yaklaşımı ise kütüphaneleri yalnızca bilişsel gelişimi değil, ruhsal iyilik hâlini de destekleyen güvenli sosyal alanlar olarak yeniden tanımlamaktadır. Böylece halk kütüphaneleri, anlam üreten, toplumsal dayanışmayı destekleyen ve kültürel sürekliliğe katkı sunan güçlü yapılar hâline gelmiştir.

Teknoloji ile Güçlenen Erişim

Kütüphanelerimizde teknoloji kullanımı, mekânsal tasarımdan hizmet altyapısına kadar bütüncül bir anlayışla ele alınmaktadır. Ücretsiz internet erişimi, bilgisayar istasyonları, erişilebilir teknoloji çözümleri ve self-check hizmetleri artık standart nitelik kazanmıştır. Akıllı Kitap Platformu kioskları ve akıllı raf sistemleri kullanıcı deneyimini kişiselleştirirken, dijital erişimi hızlandıran hizmetler sunmaktadır. Yakın dönemde devreye alınacak yapay zekâ destekli dijital avatarlar, kullanıcıların bilgiye erişim süreçlerini sohbet temelli önerilerle destekleyerek yeni bir etkileşim katmanı oluşturacaktır.

Kütüphane hizmetleri yalnızca fiziksel mekânla sınırlı kalmayıp dijital ortamlara da taşınmaktadır. E-Kitabım, Konuşan Kitaplık ve Kitap+ gibi platformlar, elektronik kitaplardan işaret dili destekli video kitaplara kadar çok geniş bir dijital koleksiyonu erişilebilir kılmaktadır. Bu uygulamalar, bilgiye erişim eşitliğini güçlendiren önemli adımlar niteliğindedir. Bunun yanında EYDES, Millî Dijital Kütüphane ve dijitalleştirme projeleri gibi altyapısal çalışmalar, kültürel mirasın güvenli ve sürdürülebilir biçimde geleceğe aktarılmasını hedefleyen stratejik girişimler olarak öne çıkmaktadır.

Kütüphaneler: Topluma Açılan Kapılar

Kütüphane 5.0 yaklaşımının temel ilkelerinden biri, insanı merkeze alan kapsayıcı bir mekânsal tasarımdır. Kütüphanelerimizde farklı yaş grupları, öğrenme biçimleri ve ilgi alanları dikkate alınarak 0–3 yaş çocuk bölümleri, maker atölyeleri, sanat salonları ve dijital üretim alanları gibi çeşitlendirilmiş mekânlar oluşturulmaktadır.

Bilgi hizmetini mekân bağımlılığından çıkaran gezici kütüphaneler, afet bölgeleri, tarım işçilerinin yaşadığı alanlar, festival ve etkinlik mekânlarında kütüphaneyi doğrudan yaşamın içine taşımaktadır. Cezaevi, hastane, havalimanı, gar ve AVM kütüphaneleri ise bilgiyi gündelik yaşam pratikleriyle bütünleştirerek mikro kamusal alanlar olarak hizmet vermektedir.

Ayrıca tarım, müzik, sanat ve edebiyat gibi alanlarda kurulan ihtisas kütüphaneleri, bireylerin belirli alanlarda derinleşmesini sağlayan özel öğrenme merkezleri işlevi taşımaktadır. Sergiler, söyleşiler, atölyeler ve edebiyat buluşmaları gibi etkinliklerle kütüphaneler, toplumun kültürel nabzını tutan sosyal yönetişim alanlarına dönüşmektedir.

İyileştiren Kütüphaneler

2026 vizyonumuzun en insani ve en bütünleştirici katmanı, İyileştiren Kütüphaneler yaklaşımıdır. Bu model, kütüphaneleri hem bireyin hem toplumun iyilik hâlini destekleyen güvenli sosyal ekosistemler olarak ele almaktadır. Bibliyoterapi uygulamaları, güvenli alan prensibi, topluluk dayanışmasını güçlendiren etkinlikler, bağımlılıkla mücadele programları ve yeşil kütüphane politikaları bu yaklaşımın önemli bileşenleridir. Tıbbî ve aromatik bitki bahçeleri gibi yenilikçi uygulamalar, mekânsal iyilik hâlini artıran, doğa ile temas kurmayı teşvik eden tamamlayıcı unsurlar olarak öne çıkmaktadır. Böylece kütüphaneler yalnızca bilgiye erişim noktası değil, bireyin ve toplumun dayanıklılığını destekleyen birer iyileşme alanı hâline gelmektedir.

2026: Bilgiyle İyileşen, Kültürle Güçlenen Bir Toplum

Genel Müdürlüğümüzün 2026 hedefi, tüm bu yaklaşım ve uygulamaların kurumsal bir sistematiğe kavuşturulmasıdır. Dijital kapsayıcılığın güçlendirilmesi, kullanıcı merkezli mekânsal tasarımın yaygınlaştırılması ve İyileştiren Kütüphaneler modelinin bütüncül bir yapıya dönüştürülmesi temel öncelikler arasındadır. Bu vizyon, Cumhuriyetimizin ikinci yüzyılında bilgiyle iyileşen, kültürle güçlenen ve insanla bütünleşen bir toplum idealinin kütüphaneler üzerinden somutlaşmış hâlidir.